GAZETECİLERİN HAKLARI NELERDİR?

Bu yazımızda kutsal sayılabilen mesleklerden biri olan gazetecilikte emekçilerin haklarından bahsedeceğiz. Hemen başlayalım.

5953 sayılı ‘Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştırılanlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun’ düzenlemesine tabidir. Eski adıyla 212 sayılı kanun olarak bilinir.

Gazetecinin en temel hakları;

1. ücret hakkı
2. haftalık izin
3. yıllık izin
4. olağanüstü izin
5. fazla mesai alacakları
6. ölüm tazminatı
7. sendikalaşma hakkı
8. sözleşmeyi fesih hakkı
9. Kıdem tazminatı hakkı ve diğer tazminatlar

Öncelikle en önemli kuralımız gazetecinin iş sözleşmesinin yazılı olarak yapılmış olması gereklidir. Bu sözleşmede gazetecinin görevi ve yapacağı işin mahiyeti açıklanmak zorundadır. Ayrıca ücretinin de kesin ve net belirlenmiş olması zorunludur. Bir de gazetecinin kıdemi bu sözleşmede muhakkak yazılmalıdır. Gazetecilerin bu üç unsura sözleşmede yer verilip verilmediğine dikkat etmeleri elzemdir. Bu unsurlarda herhangi bir değişiklik olması halinde sözleşmeye eklenmesi zorunluluktur.

Dikkat arz eden bir diğer temel kaynağımız ise; gazetecilerin kıdemi belirlenirken işyerindeki çalışma süresi değil, meslekteki süre toplamı kıdeme eşittir.

Terfi;

Kanun yer alan düzenlemeye göre bir gazetecinin 2 yıl çalışması halinde terfi ettirilmiş olması gerekir. terfi ettirilmesinde belirlenecek ücret yüzdesi sözleşmede belirlenen orana göre yapılacağından sözleşmenizin mutlaka yazılı olmasına dikkat etmeniz, eksikleri var ise düzeltmeniz şarttır. Kaldı ki, sözleşmenin yazılı yapılmasını yasa emretmiştir.

ÜCRET;

Basın İş Kanunu’nun 14. maddesine göre; Kararlaştırılan ücret her ay peşin olarak ödenir. İlave ücretlerin sigorta priminin ödenmesi mecburidir. Gazetecilere ücretleri vaktinde ödemeyen işverenler, bu ücretleri, geçecek her gün için yüzde beş fazlasıyla ödemeye mecburdurlar.

Sözleşme sona ermeden evvel gazetecinin bir kusuru olmadan işten çıkarılan gazetecinin almış olduğu o ayın peşin ücretinin bir kısmı yada tamamının geri verilmesi istenemez.

İKRAMİYE;

Gazetecilerin her hizmet yılı sonunda bir aylık ücreti tutarında ikramiye hakkı vardır. Bu ikramiyeyi işveren ödemek zorundadır. gazetecinin emeğinin karşılığı imtiyaz sahibinin elde ettiği kazancın paylaşılması sağlanmıştır.

Öte yandan ücretin hiç verilmemesi yada gereği gibi ödenmemesi halinde Basın İş kanunu m.27 kapsamında işverenler cezai yaptırıma tabi tutulur. Ayrıca Yargıtay 1973 tarihli bir içtihat kararında da emredici bir yasa hükmü olarak saymış olup iş sözleşmelerinde oranların azaltılması, gazeteci aleyhine değiştirilmesi, hakkın yok sayılması tamamen geçersizdir.

Çalışma süresi;

Gazetecinin normal çalışma süresi aynı 4857 tabi işçiler gibi 8 saattir. Haftalık çalışma süresi 48 saattir. Çoğunlukla mesai saatleri akşam 20:00 ila 06:00 a kadar mesai sarf edenlerin hafta tatili hakları 2 gündür. Diğer normal çalışmaların ağırlıkta olması halinde haftalık 1 gün hafta tatili mevcuttur.

Fazla Mesai ; 

İşte en önemli haklardan biri de fazla mesai alacağıdır. Gazetecilerin meslekleri gereği fazla çalışma yapmamaları mümkün değildir. Fikir çalışması ürünleri oldukça vakit aldığı gibi her an her dakika çalışmaları muhtemeldir. Örneğin bir muhabirin gece çalışmaması nadirdir. Nitekim gazeteye çevrimiçi haber sağlayan fikir ürünü hayatın olağan akışı içerisinde hazırlaması, üretmesi, haberi ve bilgiyi sunması, yayın ve yayıma vermesi hem zaman almakta hem emek isteyen meseledir. Çoğu gazeteci mesleğine sahip işçilerin mesai kavramı birbirine girmiş durumdadır. Global dünyada herşeyden haberdar olunması sağlayan bir meslektir gazetecilik. Dolayısıyla işçilerin mesaisi bitse dahi hayat devam etmektedir. Üzücü sevindirici birçok olaylar yaşanmaktadır. Bundan ötürü birçok gazetecinin alacağının en büyük payını Fazla mesai alacakları oluşturmaktadır.

Haftalık toplam çalışma süresini aşan her çalışma fazla mesai olarak nitelenir. Dolayısıyla Fazla mesai ücreti, normal çalışma saati ücretinin %50 fazlasıdır. Gazeteci, fazla çalışmanın saat 24.00’den sonraya rastlayan saatlerinin ücretini %100 zamlı alır. Yani yüzde 200 oranında ücret alır. Saatlerin tespitinde yuvarlak hesap dikkate alınır. Örneğin; 2 saat 10 dk fazla çalışan bir kişi 2 buçuk saat fazla çalışmış sayılırken, 2 saat 40 dk çalışanlar 3 saat çalışmış kabul edilir.

Önemle belirtmek gerekir ki, fazla mesai yapmış bir işçinin ücreti takip eden ayın maaş ödemesinde ek ödeme olarak yapılması gerekmektedir.

Ölüm tazminatı;

Gazeteci öldüğü zaman iş akdi kendiliğinden sona erer. Ölenin eşi ve çocuklarına, bakmakla yükümlü olduğu aile efradına gazetecinin 3 aylık ücretinden az olmayacak şekilde kıdem hakkı tutarı kadar ölüm tazminatı verilir. Bu tazminattan işveren sorumludur.

Haftalık ve Yıllık İzin Hakları;

Bu izinler ücretli izinlerdir.

Hafta Tatili> 1 gün (haftada)

Gece Çalışan Gazetecinin Hafta Tatili>2 gün (haftada)

Çocuğu Doğan Gazetecinin İzni>3 gün

Eşi veya Çocuğu Ölen Gazetecinin İzni>4 gün

Anne veya Babası Ölen Gazetecinin İzni>4 gün

Çocuğu Evlenen Gazetecinin İzni>2 gün

Kardeşi, Dedesi, Nenesi veya Torunu Ölen Gazetecinin İzni>2 gün

En Az 1 Yıl Çalışmış Gazetecinin Yıllık İzni>4 hafta (yılda)

En Az 10 Yıl Çalışmış Gazetecinin Yıllık İzni>6 hafta (yılda)

BASIN İŞ SÖZLEŞMELERİNİN SONA ERMESİ

1. Taraflar her zaman anlaşarak sona erdirebilirler.
2. Sözleşme süresi bittiğinde kendiliğinden sona ermiş olur ancak taraflar uzatma iradesi gösterdiğinde sözleşme 1 yıllık uzamış sayılır. Tekrar süre bitiminde taraflar uzatma kararı alırsa sözleşme belirsiz süreli hale gelir.
3. Deneme Süresi İçinde Derhal Fesih Mesleğe ilk başlayan gazeteciler için deneme süresi en çok üç aydır. Bu süre içinde taraflar iş akdini ihbar müddetine ve tazminat yükümlülüğüne tabi olmaksızın feshedebilirler (md. 10/1).
4. Gazeteci 1 ay önceden ihbar ederek işten çıkabilir.

Kıdem Tazminatı şartları;

Gazetecinin kıdem tazminatı alabilmesi için en az 5 yıllık kıdeme sahip olması gerekmektedir.

İŞVEREN BASIN İŞÇİ HAKLARINA UYMADIĞINDA NE OLUR?

Yukarıda da kısaca bahsettik. İşveren bu durumda ağır cezai yaptırımlarla karşı karşıya kalacaktır. İhlal başına 700 TL den, ihlal başına 2500TL’ye kadar hatta ihlal başına yıllık izin ücretinin 3 katına kadar idari para cezası kesilir.